Kwartalnik Filmowy Nr 121 (2023): Kino i młoda widownia

To mógł być rok 1986, miałam dziewięć lat. Spędzałam ferie w Gdańsku, gdzie moja mama prowadziła warsztaty dziennikarskie, więc czekały mnie dwa tygodnie nudy. Na szczęście w Domu Harcerza, w którym mieszkałyśmy, było kino. Szybko zostało domówione, że mogę tam wchodzić na każdy seans. W repertuarze były dwa filmy – Akademia Pana Kleksa (1984) Krzysztofa Gradowskiego oraz Piramida strachu(Young Sherlock Holmes, 1985) Barry’ego Levinsona. Co dnia wędrowałam na salę kina Watra i oglądałam w kółko to samo. Po kilku dniach, gdy filmy znałam już na pamięć, czułam, że muszę coś zmienić w mojej kinowej – dziś powiedziałabym: odbiorczej – sytuacji. Korzystając z danej mi wolności, zajrzałam za ekranowe płótno. Usiadłam i pozostałą część Akademii... obejrzałam z drugiej strony ekranu. To jedno z najsilniejszych – może nawet formacyjnych – wspomnień z mojego dziecięcego kontaktu z kinem. Owo „przejście” było przekroczeniem przeznaczonej mi, pasywnej pozycji widza-dziecka – pasywnej, bo wydaje się, że kino dla dzieci wciąż w dużej mierze traktuje się tak, jakby miało jedynie hipnotyzować, jakby jego odbiorcy nie byli zdolni do krytycznego spojrzenia zarówno na film, jak i na siebie jako widzów. Mój gest nie był przemyślany, ale niewątpliwie wynikał z potrzeby spojrzenia z innej strony na to, co miało mnie pochłonąć. Ciekawe, czy narzędzia do meta-refleksji uzyskuje się wraz z dorastaniem, czy może dziecięcy widz dysponuje nimi od początku i tylko wystarczy pomóc mu je nazwać. Wydając ten tom, zawierzyliśmy intuicji naszych autorów: to oni mieli określić, na czym polega zajmowanie się kinem dla dzieci i młodzieży. Dość szybko okazało się, że w swych poszukiwaniach podążają dwiema ścieżkami: pierwsza to próby określenia relacji między tym, co dziecięce i dorosłe w filmach, seriach czy zjawiskach. Czy Żółtą łódź podwodną (Yellow Submarine, 1968) George’a Dunninga można odczytywać w podwójnym kluczu? Czy współczesne produkcje amerykańskie odsyłające do lat 80. są skierowane do dzisiejszych nastolatków, czy do kidults, którzy nastolatkami byli kiedyś? Jak właściwe dorosłym wyobrażenie odbioru przez młodszą widownię kreuje horror dziecięcy? Co możemy wyczytać o realnym świecie i jego przemianach z animowanej serii o Bolku i Lolku? Druga ścieżka prowadzi ku kontekstowi instytucjonalnemu. Wszystkie po-święcone mu teksty dotyczą kina polskiego. W dwóch z nich został przeanalizowany proces przepływu rozmaitych sił i relacji w przypadku koprodukcji – Cudownego dziecka (1987)Waldemara Dzikiego oraz W pustyni i w puszczy (2001) Gavina Hooda. To idealny przykład metodologicznego „przejścia za ekran”, rozpoznania, jak działania marketingowe, produkcyjne oraz ideologiczne wpływają na to, co ma zawładnąć wyobraźnią dzieci. W trzecim z tych tekstów poruszono problem tego, jak w przedwojennym ustawodawstwie formułowano ograniczenia wiekowe dla widzów oraz kwestię wpływu czynników pozafilmowych na politykę dystrybucyjną międzywojnia. W tym tomie inaugurujemy też nową formułę felietonów, choć pod dotychczasowym tytułem – chcielibyśmy, by w kolejnych numerach swoją refleksją dzielili się z nami każdorazowo inni zaproszeni przez nas autorzy. Jesteśmy przekonani, że otwarcie się na mniej zdyscyplinowane metodologicznie, bardziej eseistyczne teksty naszych badaczy przyniesie nam wszystkim czytelniczą satysfakcję. [Karolina Kosińska]